قرص فاموتیدین برای چیست؟ کاربردها و عوارض جانبی

خلاصه این مطلب را در این پادکست گوش دهید:

قرص فاموتیدین یکی از داروهای متداول در درمان اختلالات گوارشی است که عمدتاً به‌منظور کاهش ترشح اسید معده مورداستفاده قرار می‌گیرد.

این دارو با نام‌های مختلفی در بازار شناخته می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به نام‌های زیر اشاره کرد:

• فاموتیدین
• فاموتیدن
•  فاموتد
•  فاموتدین
•  فاموتدن

در سطح بین‌المللی، این دارو تحت نام Famotidine نیز شناخته می‌شود.

فاموتیدین به‌عنوان یک داروی ضدهیستامین نوع ۲، اثرات خود را با مسدودکردن گیرنده‌های هیستامین در معده به نمایش می‌گذارد و بدین ترتیب به کاهش تولید اسید معده کمک می‌کند. این عملکرد به‌ویژه در درمان بیماری‌هایی نظیر زخم معده، رفلاکس معده به مری و سایر اختلالات ناشی از افزایش اسید مؤثر است.

•  یکی از نام‌های تجاری معروف این دارو، پپسید است.

اطلاعات دارویی قرص فاموتیدین

قرص فاموتیدین یکی از داروهای متداول در درمان اختلالات گوارشی است که دامنه تأثیر آن از مشکلات خفیف تا شدید را شامل می‌شود. این دارو به‌خصوص برای بهبود زخم‌های معده و روده که ناشی از ترشح بیش از حد اسید معده هستند، تجویز می‌گردد. فاموتیدین به‌عنوان یک آنتی‌هیستامین عمل می‌کند و با تأثیر بر روی سلول‌های تولیدکننده اسید در معده، مانع از ترشح اضافی آن می‌شود.

کاربرد اصلی قرص فاموتیدین در درمان مشکلاتی مانند بازگشت اسید و محتویات آن به مری و گلو، و همچنین تسکین دردهای معده ناشی از استرس و اضطراب است. در شرایط معمول، ترشح اسید معده به فرایند هضم غذا کمک می‌کند، اما افزایش این ترشح می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی نظیر التهاب، زخم‌های گوارشی و رفلاکس شود؛ بنابراین، فاموتیدین به‌عنوان یک گزینه درمانی مؤثر در کنترل و کاهش این عوارض گوارشی به شمار می‌آید و می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند. باتوجه‌به مکانیزم عمل این دارو، استفاده مناسب و تحت‌نظر پزشک می‌تواند در مدیریت علائم گوارشی نقش مهمی ایفا کند.

کاربردهای قرص فاموتیدین

قرص فاموتیدین در دسته آنتاگونیست‌های گیرنده H۲ قرار دارد و به کاهش تولید اسید معده کمک می‌کند. این دارو هم به‌صورت تجویزی و هم بدون نسخه در دسترس است. نسخه‌های تجویزی معمولاً شامل دوزهای بالاتری هستند و پزشک باتوجه‌به نیازهای خاص بیمار، دوز مناسب را تعیین می‌کند.

• بدون نسخه

فاموتیدین به‌عنوان یک درمان برای پیشگیری و کنترل سوزش سر دل و مشکلات ریفلاکس معده به مری تجویز می‌شود.

• تجویزی

در مقابل، نسخه‌های این دارو به‌منظور درمان زخم‌های معده و دوازدهه، سوزش سر دل ناشی از GERD و التهاب مری به کار می‌روند.

مکانیسم عمل قرص فاموتیدین به‌عنوان آنتاگونیست هیستامین-۲ (H۲) به کاهش میزان اسید تولید شده توسط سلول‌های خاص در دیواره معده مرتبط است. این عملکرد به کاهش علائم و ناراحتی‌های گوارشی کمک کرده و در نهایت کیفیت زندگی بیمارانی که با مشکلات گوارشی مواجه هستند، بهبود می‌بخشد. استفاده صحیح از این دارو می‌تواند به تسکین قابل‌توجهی در علائم مربوط به اختلالات گوارشی منجر شود.

اشکال دارویی قرص فاموتیدین

فاموتیدین یک دارو است که در اشکال مختلفی مانند:

• محلول وریدی
• سوسپانسیون خوراکی 
• قرص در غلظت‌های ۱۰ میلی‌گرم، ۲۰ میلی‌گرم و ۴۰ میلی‌گرم

محلول وریدی این دارو می‌تواند به دو روش تزریق شود:

به‌صورت انفوزیون سریع حداقل در مدت ۲ دقیقه یا به‌صورت انفوزیون آرام در مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه.

قبل از مصرف سوسپانسیون خوراکی، باید به‌خوبی تکان داده شود تا ترکیب یکنواختی حاصل شود.

همچنین، قرص‌های خوراکی فاموتیدین را می‌توان بدون توجه به زمان غذا مصرف کرد.

نسخه‌های بدون نیاز به تجویز پزشک این دارو به شکل:

• ژل‌های نرم
• قرص‌ها
• قرص‌های جویدنی در غلظت‌های ۱۰ و ۲۰ میلی‌گرم

پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند که قرص‌های فاموتیدین بدون نسخه را نجوید و همچنین این قرص‌ها باید ۱۰ تا ۶۰ دقیقه پیش از مصرف غذا یا نوشیدنی‌هایی که ممکن است سوزش سر دل ایجاد کنند، مصرف شوند. استفاده از فرمولاسیون‌های بدون نسخه فاموتیدین باید حداکثر به مدت دو هفته محدود شود، مگر اینکه پزشک به طور خاص تجویز دیگری داشته باشد. به‌علاوه، یک محصول ترکیبی شامل ۱۰ میلی‌گرم فاموتیدین، ۸۰۰ میلی‌گرم کربنات کلسیم و ۱۶۵ میلی‌گرم هیدروکسید منیزیم نیز موجود است که می‌تواند به تسکین علائم مرتبط با سوزش سر دل کمک کند.

نحوه مصرف قرص فاموتیدین

آیا مصرف قرص (داروی) فاموتیدین به همه افراد توصیه می‌شود؟

داروی فاموتیدین به‌عنوان یکی از گزینه‌های درمانی برای اختلالات معده و مشکلات دستگاه گوارش شناخته می‌شود. بااین‌حال، مصرف آن برای همه افراد مناسب نیست و نیاز به‌دقت و بررسی‌های ویژه دارد. درصورتی‌که شما با شرایط خاصی مواجه هستید، ضروری است که پیش از شروع درمان با این دارو، پزشک متخصص را از وضعیت خودآگاه کنید.

از جمله شرایطی که باید در نظر گرفته شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

مشکلات تنفسی همچون آسم یا بیماری انسداد ریوی مزمن (COPD)

اختلالات کلیوی که می‌توانند بر روی نحوه متابولیسم این دارو تأثیر بگذارند، بسیار مهم هستند.

بیماری‌های کبدی نیز ممکن است خطر بروز عوارض جانبی را افزایش دهند.

افرادی که سابقه حساسیت به داروهایی با عملکرد مشابه قرص فاموتیدین، نظیر سایمتیدین، رانیتیدین و نیزاتیدین دارند، باید احتیاط بیشتری به خرج دهند.

در دوران بارداری یا شیردهی، مشاوره با پزشک برای مصرف این دارو الزامی است.

همچنین، تشخیص سرطان معده و وجود تومور در ناحیه شکم می‌تواند بر روی روند درمان تأثیر بگذارد و نیاز به بررسی‌های دقیق‌تری دارد.

بنابراین، انجام ارزیابی جامع از وضعیت سلامت فرد و مشاوره با یک پزشک متخصص پیش از مصرف فاموتیدین، اهمیت بالایی دارد. این اقدام می‌تواند به جلوگیری از عوارض جانبی و بهینه‌سازی روند درمان کمک شایانی نماید.

متن انگلیسی:

 This medication may cause a decrease in vitamin B12. You should make sure that you get enough vitamin B12 while you are taking this medication. Discuss the foods you eat and the vitamins you take with your care team

ترجمه متن:

این دارو ممکن است باعث کاهش ویتامین B12 شود. در طول مصرف این دارو باید مطمئن شوید که ویتامین B12 کافی دریافت می کنید. در مورد غذاهایی که می خورید و ویتامین هایی که مصرف می کنید با تیم مراقبت خود صحبت کنید.

منبع: clevelandclinic

کاربردها و موارد مصرف فاموتیدین

1- زخم فعال دوازدهه:

زخم فعال دوازدهه معمولاً با دوز خوراکی فاموتیدین ۴۰ میلی‌گرم که قبل از خواب به مدت حداکثر ۸ هفته تجویز می‌شود، درمان می‌شود. همچنین به بیماران توصیه می‌شود که ۲۰ میلی‌گرم فاموتیدین را به‌صورت خوراکی و دو بار در روز یا از طریق وریدی هر ۱۲ ساعت مصرف کنند. در مواقعی که بیمار قادر به مصرف داروهای خوراکی نیست، استفاده از روش وریدی تنها باید برای مدت کوتاهی انجام شود.

2- زخم معده فعال:

برای درمان نگهدارنده زخم دوازدهه، دوز پیشنهادی ۲۰ میلی‌گرم فاموتیدین قبل از خواب است. در ارتباط با زخم‌های معده فعال، دوز معمول فاموتیدین ۴۰ میلی‌گرم به‌صورت خوراکی و قبل از خواب برای حداکثر ۸ هفته تعیین شده است. همچنین در شرایطی که تجویز خوراکی امکان‌پذیر نیست، می‌توان از دوز وریدی ۲۰ میلی‌گرم هر ۱۲ ساعت استفاده کرد که باید محدود به مدت‌زمان کوتاهی باشد.

3- GERD غیر فرسایشی علامت‌دار:

در بیماران مبتلا به GERD غیر فرسایشی علامت‌دار، دوز استاندارد قرص فاموتیدین ۲۰ میلی‌گرم خوراکی دو بار در روز با حداکثر دوره درمان ۶ هفته است.

4- GERD غیر فرسایشی علامت‌دار:

در GERD با ازوفاژیت فرسایشی، دوز توصیه‌شده بین ۲۰ تا ۴۰ میلی‌گرم خوراکی دو بار در روز با حداکثر مدت درمان ۱۲ هفته متغیر است. در این موارد نیز در صورت عدم امکان مصرف خوراکی، استفاده از دوز وریدی ۲۰ میلی‌گرم هر ۱۲ ساعت باید به مدت کوتاهی محدود شود.

5- شرایط ترشح بیش از حد:

برای کسانی که با ترشح بیش از حد همراه هستند، دوز پیشنهادی فاموتیدین بین ۲۰ تا ۶۰ میلی‌گرم خوراکی هر ۶ ساعت است و شروع درمان با دوز اولیه ۲۰ میلی‌گرم به‌صورت خوراکی در نظر گرفته می‌شود.

6- زخم صعب‌العلاج:

در نهایت، برای زخم‌های صعب‌العلاج، دوز مناسب قرص فاموتیدین ۲۰ میلی‌گرم به‌صورت وریدی هر ۱۲ ساعت تجویز می‌گردد.

7- جمعیت بیماران خاص

• نارسایی کبدی:

تولیدکننده فاموتیدین اطلاعات خاصی درباره تنظیم دوز این دارو برای بیماران با نارسایی کبدی ارائه نکرده است. این موضوع نشان‌دهنده نیاز به‌دقت در تجویز فاموتیدین برای این گروه از بیماران است.

• نارسایی کلیوی:

نیمه‌عمر قرص فاموتیدین در بزرگسالان با نارسایی کلیوی متوسط تا شدید ممکن است بیشتر از ۲۰ ساعت طول بکشد. در بیمارانی که دچار آنوری هستند، این نیمه‌عمر می‌تواند به ۲۴ ساعت نیز برسد که ممکن است اثرات نامطلوبی بر روی سیستم عصبی مرکزی ایجاد کند. برای بیمارانی که کلیرانس کراتینین آن‌ها کمتر از ۵۰ میلی‌لیتر در دقیقه است، پیشنهاد می‌شود دوز فاموتیدین تا ۵۰ درصد کاهش یابد یا فاصله بین دوزها به ۳۶ تا ۴۸ ساعت افزایش یابد.

• ملاحظات بارداری:

قرص فاموتیدین توانایی عبور از سد جفت را دارد. انجمن متخصصان بیهوشی آمریکا (ASA) استفاده از این دارو را در بیهوشی زنان باردار به‌منظور جلوگیری از آسپیراسیون توصیه می‌کند. در مدیریت بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) در زنان باردار، معمولاً ابتدا اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی پیشنهاد می‌شود. درصورتی‌که علائم ادامه یابد، ممکن است پس از ارزیابی دقیق مزایا و خطرات، استفاده از فاموتیدین مدنظر قرار گیرد.

• ملاحظات شیردهی:

فاموتیدین در شیر مادر شناسایی می‌شود. بر اساس اطلاعات موجود، توصیه می‌شود که در تصمیم‌گیری مشترک برای استفاده از فاموتیدین در دوران شیردهی دقت لازم انجام گیرد تا عوارض جانبی احتمالی بر نوزادان در نظر گرفته شود. باتوجه‌به شواهد موجود، فاموتیدین به نوزادان شیرخوار آسیب نمی‌زند و لذا احتیاط خاصی در این زمینه لازم نیست.

• بیماران مسن:

بر اساس معیارهای انجمن سالمندان آمریکا در سال 2023 (Beers)، اگر کلیرانس کراتینین بیماران مسن کمتر از ۵۰ میلی‌لیتر در دقیقه باشد، باید از مصرف قرص فاموتیدین خودداری شود. همچنین، این دارو برای بیماران مسن‌تر که دچار هذیان هستند، توصیه نمی‌شود.

• بیماران اطفال:

دوز توصیه‌شده فاموتیدین برای بیماران اطفال ۱ میلی‌گرم به‌ازای هر کیلوگرم در روز است که باید به دو دوز مساوی تقسیم شود و هر بار ۰.۵ میلی‌گرم تجویز گردد. استفاده از H۲RA ها، از جمله قرص فاموتیدین، در نوزادان نارس ممکن است با افزایش خطر ابتلا به انتروکولیت نکروزان و حساسیت به عفونت‌های دیررس همراه باشد. این عوارض می‌تواند پیامدهای منفی برای سلامت نوزادان داشته باشد.

هشدارهای مهم در مورد مصرف این دارو

برخی از علائم ممکن است نشان‌دهنده وجود مشکلات جدی در سیستم سلامتی باشند و ضروری است که به‌سرعت با خدمات پزشکی تماس بگیرید.  درصورتی‌که علائمی مانند:

• سوزش معده همراه با عدم تعادل
• عرق‌کردن
• سرگیجه 
• درد در ناحیه قفسه سینه، فک، دست یا شانه 
• شرایطی که تنگی نفس و عرق‌کردن غیرعادی نیز وجود دارد
•  کاهش وزن بی‌دلیل 

قرص‌های جویدنی این دارو حاوی آسپارتام هستند. افرادی که به فنیل کتونوری (PKU) مبتلا هستند یا باید مصرف آسپارتام و فنیل‌آلانین را محدود کنند، باید حتماً با پزشک متخصص گوارش یا داروساز خود مشورت نمایند.

به‌طورکلی، بیشتر زخم‌های گوارشی معمولاً در مدت چهار هفته بهبود می‌یابند، اما در برخی موارد، درمان ممکن است تا هشت هفته طول بکشد. اگر پس از شش هفته استفاده از دارو، علائم بهبود نیافتند، مشاوره با یک فوق‌تخصص گوارش ضروری است.

مصرف فاموتیدین ممکن است بر نتایج برخی آزمایش‌ها تأثیرگذار باشد؛ بنابراین، لازم است که مسئولین آزمایشگاه را از مصرف این دارو مطلع کنید. در طول درمان با فاموتیدین، توصیه می‌شود از مصرف الکل خودداری کنید و از غذاهایی که ممکن است معده را تحریک کنند، مانند گوجه‌فرنگی، غذاهای تند و شکلات، پرهیز نمایید. همچنین، غذاهای چرب و پرخوری می‌توانند اثر درمانی قرص فاموتیدین را کاهش دهند.

برای کاهش مشکلات معده، بهتر است قبل از خواب از نوشیدن آب اجتناب کنید و بعد از مصرف غذاهای مایع به‌سرعت دراز نکشید، زیرا آب می‌تواند اسید معده را رقیق کرده و مشکلات اسیدی را تشدید کند. سیگارکشیدن و استفاده از دیگر محصولات دخانی نیز می‌تواند اثر فاموتیدین را کاهش دهد.

تغییرات در سبک زندگی، از جمله برنامه‌های کاهش استرس، ترک سیگار، اجتناب از الکل و اصلاح رژیم غذایی (کاهش مصرف کافئین و فلفل)، می‌تواند به افزایش اثرات این دارو کمک کند. مشاوره با پزشک متخصص گوارش در مورد این تغییرات می‌تواند به بهبود سلامت بیمار کمک شایانی نماید.

عوارض جانبی فاموتیدین

عوارض جانبی ناشی از مصرف فاموتیدین، به‌ویژه در فرم داخل وریدی، عمدتاً به طور موضعی بروز می‌کند و ممکن است منجر به تحریک در محل تزریق شود. بااین‌حال، اطلاعات دقیقی درباره شیوع این عوارض در دسترس نیست. یکی از عوارض جانبی رایج این دارو، بی‌قراری است که در نوزادان تا حدود ۱۴ درصد و در بزرگسالان کمتر از ۱ درصد مشاهده شده است.

سایر عوارض شایع شامل موارد زیر است:

• سردرد
• سرگیجه
• اسهال 
• یبوست 

به‌منظور کاهش عوارض جانبی سیستم عصبی مرکزی، پزشکان ممکن است دوز فاموتیدین را باتوجه‌به نیمه‌عمر طولانی آن تنظیم کرده و از دوزهای پایین‌تر یا فواصل طولانی‌تر استفاده کنند.

استفاده از قرص فاموتیدین و دیگر داروهای مهارکننده اسید معده در کودکان ممکن است با افزایش خطر ابتلا به پنومونی اکتسابی از جامعه و گاستروانتریت حاد مرتبط باشد.

افرادی که از فاموتیدین به‌صورت خوددرمانی استفاده می‌کنند، در صورت ظهور علائمی نظیر درد مکرر قفسه سینه، خس‌خس سینه، کاهش وزن غیرقابل‌توضیح یا سوزش سر دل مداوم که بیش از ۳ ماه ادامه داشته باشد، باید به پزشک مراجعه نمایند.

همچنین، درصورتی‌که سوزش سر دل بدتر شود یا مصرف دارو بیش از ۱۴ روز ادامه یابد، ضروری است که فرد مصرف آن را متوقف کرده و با پزشک خود مشورت کند.

گزارش‌هایی مبنی بر ترومبوسیتوپنی ناشی از مصرف فاموتیدین وجود دارد که ممکن است به بستری طولانی‌مدت بیمار و شدت عفونت‌ها منجر شود. این عارضه به‌احتمال زیاد ناشی از سرکوب مغز استخوان یا تشکیل اتوآنتی بادی‌های پلاکتی است. به بیماران توصیه می‌شود که به طور منظم از طریق آزمایش کامل خون خود را تحت‌نظر پزشک بررسی کنند. پزشکان نیز در صورت مشاهده علائم ترومبوسیتوپنی، پیشنهاد می‌کنند که مصرف فاموتیدین قطع و به داروهای مهارکننده پمپ پروتون تغییر یابد.

تداخلات دارویی قرص فاموتیدین

فاموتیدین تحت‌تأثیر متابولیسم کبدی و به واسطه آنزیم‌های سیتوکروم P۴۵۰ قرار می‌گیرد، اما تأثیرات آن بر متابولیسم سایر داروها عمدتاً به‌صورت بازدارندگی است. بر اساس اطلاعات ارائه‌شده در بسته‌بندی، تجویز هم‌زمان فاموتیدین با داروهایی نظیر موارد زیر ممنوع است:

• سفوروکسیم
• داساتینیب
• دلاویردین
• نراتینیب
• پازوپانیب 
• رزدرونات

این دارو به‌عنوان یک مهارکننده خفیف CYP1A2 عمل کرده و می‌تواند منجر به افزایش سطح خونی تیزانیدین که یک سوبسترای این آنزیم است، شود؛ بنابراین، مصرف هم‌زمان فاموتیدین و تیزانیدین باید بااحتیاط انجام شود. در صورت نیاز به تجویز هم‌زمان این دو دارو، ضروری است که بیماران به‌دقت تحت‌نظر قرار گیرند تا علائم افت فشارخون، برادی‌کاردی و خواب‌آلودگی غیرعادی در آنها شناسایی گردد. همچنین، گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد در مواردی، استفاده از قرص فاموتیدین ممکن است به بروز سیستیت حاد شدید ناشی از تیزانیدین منجر شود. این موارد تأکید بر اهمیت پایش دقیق وضعیت بیماران در زمان تجویز هم‌زمان این داروها دارد.

شرایط نگهداری قص فاموتیدین

 قرص فاموتیدین باید در شرایط خاصی نگهداری شود تا از اثربخشی و ایمنی آن کاسته نشود. یکی از نکات کلیدی در این زمینه، جلوگیری از دسترسی کودکان به این دارو است. این اقدام به‌منظور پیشگیری از خطرات احتمالی ناشی از مصرف غیرمجاز دارو توسط کودکان ضروری است. علاوه بر این، لازم است قرص فاموتیدین در مکان‌های خشک و خنک نگهداری شود. حرارت و تابش نور مستقیم می‌تواند بر کیفیت دارو تأثیر منفی بگذارد و ممکن است خواص دارویی آن را کاهش دهد؛ بنابراین، رعایت این شرایط نگهداری به حفظ کارایی دارو و سلامت مصرف‌کننده کمک می‌کند.

نتیجه‌گیری و راهنمای مراجعه به پزشک

درد معده و سوزش سر دل تجربه‌ای است که تقریباً همه ما حداقل یک‌بار آن را احساس کرده‌ایم. داروهای معده، مثل فاموتیدین، در بسیاری از خانه‌ها پیدا می‌شوند. اما مهم است که بدانید این دارو را چه زمانی و چگونه باید مصرف کنید. اگر به دنبال توصیه‌های صحیح و مشاوره پزشکی هستید، تماس با یک دکتر گوارش می‌تواند گزینه مناسبی باشد. برای گرفتن نوبت از دکتر گوارش، می‌توانید به وب‌سایت دکتر فوری مراجعه کنید. قبل از اینکه خودسرانه دست به مصرف این دارو بزنید، بهتر است از مشاوره تلفنی دکتر گوارش یا خدمات مشاوره دارویی دکتر فوری بهره‌مند شوید. این کار می‌تواند به شما کمک کند تا با خیال راحت‌تر و آگاهانه‌تر تصمیم بگیرید.